Normen en waarden: 3 slimme tips voor elke dag

Waarom gooi je je afval niet gewoon op straat, wat veel makkelijker is dan een prullenbak zoeken? Of waarom neem je een cadeautje mee voor een verjaardag, ook al is het goedkoper om niks te geven? En die keer dat je opstond voor een ouder iemand in de bus, terwijl je zelf ook graag zit?

Dat doen we omdat we geleerd hebben dat dit goed gedrag is, volgens de sociale regels: normen en waarden. Maar wist je dat je die ook slim kunt gebruiken om je doelen te bereiken of niet bedrogen te worden? Daar vertel ik je nu meer over.

Maar eerst: waarom beïnvloeden normen en waarden ons gedrag zo sterk? Hier zijn vier redenen.

Normen en waarden: waarom volgen we ze?

1. "Doe het, of anders..." - Als de overheid of leiders beloningen geven of straffen opleggen, snap je meteen waarom je regels volgt. Niemand wil een boete krijgen, en extra geld krijgen voor ingeleverde flessen is altijd mooi meegenomen. Toch is dit niet de krachtigste manier om ons aan de regels te houden. Als we het zelf niet belangrijk vinden, en niemand kijkt, dan houden we ons er niet altijd aan. En het is duur om overal mensen te hebben die ons in de gaten houden.

2. "Het voelt goed, dus ik doe het." - Veel normen en waarden volgen we niet omdat het moet, maar omdat we ze zelf belangrijk vinden. Het voelt goed. Als iedereen bijvoorbeeld zou stelen, zou niemand iets van waarde kunnen houden.

3. "Iedereen doet het, dus ik ook." - Mensen willen graag bij een groep horen. Als we zien dat iedereen iets doet, nemen we aan dat het wel goed zit. In groepen kunnen de regels van de groep soms belangrijker worden dan onze eigen regels. Dat zien we bijvoorbeeld bij voetbalvandalen of in sektes.

4. "Het is een gewoonte geworden." - Als je vaak in dezelfde situaties komt, ga je daar een bepaald gedrag bij vinden dat normaal lijkt. Dat gedrag volg je dan automatisch, zonder er veel over na te denken.

Maar wat kun je met die vier redenen? Als je begrijpt hoe normen en waarden werken, kun je ze gebruiken om iets te bereiken of om alert te zijn zodat je niet in de maling wordt genomen. Zo werkt dat in de praktijk...

Normen en waarden: hoe sturen ze ons? (+ 3 tips)

We leven elke dag met normen en waarden. En soms gebruiken mensen ze slim voor hun eigen voordeel, of worden we erdoor misleid. Hier zijn drie van die waarden die ons vaak sturen zonder dat we het doorhebben:

Wederkerigheid: de kracht van geven en nemen

Heb je wel eens een brief van een goed doel ontvangen met een gratis pen of setje kaarten erbij? Zo'n klein geschenk kan ons het gevoel geven dat we iets terug moeten doen. En vaak zorgt dat ervoor dat mensen geld doneren. Dat principe werkt ook bij gratis samples. Wil je bijvoorbeeld goedkeuring van collega's voor een project? Begin dan eens met het uitdelen van wat lekkers.

Wederkerigheid voor Concessies

Dit principe zie je vaak bij onderhandelingen, zoals de aankoop van een tweedehands auto. De verkoper vraagt eerst een hoge prijs, maar laat dan al snel de prijs zakken. Dit geeft jou het gevoel dat je, omdat hij een grote concessie doet, niet te moeilijk moet doen en akkoord moet gaan met de aangepaste prijs. Deze 'deur-in-het-gezicht' techniek kan heel effectief zijn. Een kleine tip: wil je dat je partner een huishoudelijke taak op zich neemt, vraag dan eerst om iets groots, zoals het stofzuigen van het huis. Als je partner dat waarschijnlijk te veel vindt, stel dan voor om 'alleen maar' de vuilniszak buiten te zetten.

Consistentie: Trouw blijven aan je woord

Heb je dit wel eens meegemaakt? Je bestelt iets online en nadat je al je gegevens hebt ingevoerd, kom je er in het laatste scherm achter dat er nog BTW en verzendkosten bijkomen. Omdat je al had besloten de aankoop te doen, accepteer je deze extra kosten vaak toch: je blijft trouw aan je eerdere besluit. Wil je gebruikmaken van deze 'voet-tussen-de-deur' techniek? Vraag vrienden dan of ze je 'even' willen helpen met een paar spulletjes verhuizen en zeg pas later dat het om je hele inboedel gaat.

In dit rijtje hoort eigenlijk ook thuis: ‘autoriteit gehoorzamen’. Omdat daar veel over te zeggen valt, schreef ik er een apart blogbericht over: 'Tot hoeveel geweld ben jij aan te zetten? Een ongemakkelijke les uit het Milgram-experiment. 

Laten we hopen dat als je normen en waarden gebruikt, dat voor een positief doel is.

Ken je zelf nog handige, of juist gevaarlijke trucs met normen en waarden? Deel ze gerust, ik ben altijd benieuwd naar nieuwe inzichten!

Helaas is reageren op dit artikel niet meer mogelijk omdat het originele blog (Passievoorpsychologie.nl) niet meer bestaat. Toch hoop ik dat je waardevolle inzichten hebt opgedaan die je verder kunnen helpen.

PS Ter verduidelijking: normen zijn breed geaccepteerde gedragsregels en waarden zijn idealen die we nastreven. Ze worden vaak samen genoemd, en voor de leesbaarheid doe ik dat hier ook. 

[Bron: Social Psychology, E.R. Smith e.a.]